Podejrzewam niedobór żelaza…
Zastanawiając się nad dopadającymi nas dolegliwościami, poszukujemy przyczyn, ale rzadko towarzyszy temu głębsza analiza. Wiemy, że anemia to niedobór żelaza, ale już odpowiedź na pytanie o rolę żelaza w organizmie sprawia kłopoty. Dlaczego żelazo jest nam niezbędne do życia?
Materiał oryginalny opublikowany w tygodniku Echo Katolickie
Bardzo się cieszę, że poruszamy problem zdrowotny, który dotyczy wielu osób w różnych okresach życia. Żelazo jest niezbędnym pierwiastkiem dla organizmu człowieka oraz koniecznym składnikiem wielu procesów metabolicznych. Ma kluczowe znaczenie w transporcie tlenu. Jest zaangażowane w transporcie elektronów w łańcuchu oddechowym, bierze udział w syntezie DNA i regulacji cyklu komórkowego oraz ważne jest dla funkcjonowania wielu enzymów. Choć to bardzo mądrze i skomplikowanie brzmi, jedno jest pewne, warto zatroszczyć się o prawidłowy poziom żelaza w organizmie, by uniknąć wielu chorób i czerpać z życia jak najwięcej. Uważam, że wiedza i świadomość naszego społeczeństwa na temat roli żelaza w organizmie jest wciąż niska, więc warto o tym porozmawiać.
Jakie przyczyny najczęściej powodują niedobory tego pierwiastka? Jaki poziom wskaźników wyników badań krwi powinien sprawiać, że zapala nam się w głowie czerwone światło?
Niedobór żelaza w organizmie człowieka może zaistnieć nie tylko wskutek niedostatecznego jego spożycia, lecz z wielu innych przyczyn tj.: nadmiernej utraty żelaza na skutek przewlekłego krwawienia (z narządów rodnych u kobiet, z przewodu pokarmowego), jego złego wchłaniania w przewodzie pokarmowym, ciąży, podeszłego wieku, u dzieci wskutek zakażeń pasożytami np. robaczycami, a nawet z powodu intensywnego treningu zwłaszcza u kobiet. Badaniem z wyboru oceniającym poziom tego pierwiastka w organizmie jest ocena stężenia hemoglobiny (Hb) w obrazie morfologicznym krwi obwodowej. Badanie morfologii krwi warto sobie wykonać, co najmniej raz w roku, a nawet, co pół roku. Zgodnie z definicją ustaloną przez WHO o niedokrwistości mówimy wówczas, gdy zawartość hemoglobiny spada: u mężczyzn poniżej 13g/dl, u kobiet poniżej 12g/dl, u kobiet w ciąży poniżej 11g/dl, u dzieci w wieku od 6 do 14 lat poniżej 12g/dl, a u dzieci w wieku 6 miesięcy do 6 lat - poniżej 11g/dl.
Jakie zmiany w naszym wyglądzie czy samopoczuciu powinny być dla nas czytelnym sygnałem mówiącym o niedostatku żelaza?
W niedokrwistości występuje nie tylko spadek liczby krwinek czerwonych we krwi, lecz także zachodzi wiele zmian ogólnoustrojowych. Niedobór tlenu, może doprowadzić do bardzo ciężkich zaburzeń w przemianie materii. Na czoło objawów wysuwają się zaburzenia ze strony układu nerwowego, którego tkanka jest szczególnie wrażliwa na niedotlenienie. Mogą występować zawroty głowy, uczucie pustki w głowie, niemożność skupienia uwagi. Osoby z niedoborem żelaza łatwej się męczą, podczas pracy umysłowej może u nich wystąpić upośledzenie pamięci, mają zwiększoną drażliwość i pobudliwość nerwową oraz doskwiera im bezsenność i zespół niespokojnych nóg. Dzieci z niedokrwistością gorzej się uczą i wykazują gorszy ogólny rozwój psychofizyczny. Występują także objawy ze strony układu krążenia takie jak: bóle i kołatania serca, zmiany w EKG, czy niewydolność krążenia. Ale to nie wszystkie zmiany w naszym organizmie. Występują także charakterystyczne widoczne zmiany w wyglądzie, jest to zapalenie kącików ust, podłużne bruzdy na paznokciach u rąk, wygładzenie języka (zanik brodawek), bladość spojówek oka, koilonychia tzw. paznokcie łyżeczkowate.
Czy niedobór żelaza to już anemia?
Tylko niewielka liczba ciężkich przypadków niedoboru żelaza prowadzi do zaburzeń hematopoezy, którą można określić, jako anemię. Niedobór żelaza powoduje tzw. niedokrwistość z niedoboru żelaza. Warto podkreślić, że w krajach rozwiniętych gospodarczo niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje u ok. 5 - 15% u kobiet w okresie prokreacji i 20 - 30% u kobiet ciężarnych. Jest to ciągle zbyt duża grupa populacyjna, zważywszy na skutki, jakie powoduje niedobór żelaza w organizmie człowieka. Nie wspomnę o innych grupach wiekowych dotkniętych tym problemem zdrowotnym. Skala tego problemu zdrowotnego w naszym społeczeństwie jest bardzo duża.
Czy można wskazać grupę osób szczególnie narażoną na tego rodzaju problemy?
Niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje często u dziewcząt w okresie pokwitania, co jest związane z rozpoczęciem miesiączkowania i brakiem adaptacji ustroju do okresowej utraty krwi. Występowanie niedokrwistości żywieniowej stwierdza się w różnych grupach ludności i w różnym wieku. Największe natężenie niedoboru żelaza występuje u niemowląt i małych dzieci do 3 lat, u kobiet w wieku rozrodczym, w okresie ciąży i karmienia, u wegetarianów (zwłaszcza weganów).
Do czego prowadzi nieleczony niedobór żelaza?
Żelazo w organizmie człowieka pełni wiele funkcji. Do najważniejszych należy jego udział w transporcie tlenu. W ten sposób żelazo bierze udział w procesie oddychania komórkowego, czyli w podstawowym procesie życiowym ustroju. Żelazo zwiększa ogólną odporność organizmu. W stanach właściwej podaży żelaza i dobrej jego przyswajalności organizm łatwiej zwalcza infekcje bakteryjne. U osób z niedoborem żelaza częściej dochodzi do zakażeń skóry i błon śluzowych grzybicą, przeziębienia, opryszczki. Udowodniono, że wskutek niedoboru żelaza i rozwoju niedokrwistości u kobiety w ciąży często ma miejsce obniżenie wagi urodzeniowej noworodka oraz zwiększa się śmiertelność perinatalna.
W jaki sposób - poza farmakologią - możemy sobie pomóc?
Jeśli mówimy o leczeniu niedokrwistości to w pierwszej kolejności musimy się zatroszczyć o poznanie przyczyn jej powstania i wyeliminować je. Następnie poprawić gospodarkę żelazem poprzez dietę bogatą w żelazo, czy też stosować suplementację żelaza. Leczenie farmakologiczne zależy od stopnia nasilenia niedoboru żelaza. W potwierdzonych przypadkach niedokrwistości leczenie preparatami doustnymi powinno trwać nie krócej niż 3 miesiące, a następnie przez kolejne 3 miesiące w celu uzupełnienia zapasów żelaza. Krótko mówiąc leczenie jest długie, ale konieczne. Przyjmowanie zaleconych preparatów powinno być systematyczne, a nie od czasu do czasu, jak to często bywa. Jednak często zanim sięgnie się po leczenie farmakologiczne warto niedobory żelaza spróbować wyrównać dietą bogatą w żelazo.
Jak komponować codzienną dietę, by zapobiegać niedoborowi żelaza?
W produktach żywnościowych występują dwa rodzaje żelaza: hemowe, które znajduje się głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego i niehemowe - występuje przede wszystkim w produktach roślinnych. Wchłanianie żelaza z diety składającej się głównie z produktów zbożowych i warzyw jest niskie, ale można je zwiększyć jedząc nawet stosunkowo małe ilości mięsa lub produktów zawierających wit. C, która zwiększa wchłanianie żelaza niehemowego, podczas gdy herbata i kawa hamują jego wchłanianie. Ważną informacją dla kobiet w ciąży i karmiących jest to, że mleko kobiece zawiera małe ilości żelaza, ale jest ono stosunkowo dobrze przyswajalne w porównaniu z żelazem występującym w mleku krowim lub niewzbogaconych w żelazo odżywkach dla niemowląt. Żelazo hemowe pochodzi z hemoglobiny i mioglobiny mięsa, drobiu i ryb. Chociaż jest go w diecie mniej niż żelaza niehemowego to jednak odgrywa ono ważną rolę. Organizm wchłania go znacznie więcej niż żelaza niehemowego i wchłanianie to jest mniej uzależnione od innych składników pożywienia. Zawartość żelaza w produktach spożywczych jest zróżnicowana i waha się od minimalnych min. w mleku, produktach mlecznych, tłuszczach, ryżu i owocach; poprzez średnią zawartość w drobiu, mięsie, kaszach, warzywach oraz produkty o wysokiej zawartości tj. rośliny strączkowe, podroby, kakao, pietruszka, szpinak. Chętnie podzielę się z czytelnikami składem produktów spożywczych, które osobiście spożywam w celu wyrównania pierwiastka żelaza:
-
pęczek pietruszki,
-
kiwi 2 szt.
-
banan 1 szt.
-
awokado ½ szt.
-
sok z cytryny
Wszystkie składniki zblendować i spożyć codziennie. Dla tych osób, które podejrzewają u siebie niedobory żelaza z powodu złego wchłania lub pasożytów polecam wykonanie badania mikroflory jelit na podstawie pobranej próbki krwi. Badanie to wykonuje Instytut Mikroekologii w Poznaniu www.instytut-mikroekologii.pl