Ciepły gest jest bardziej przydatny w tragicznych momentach życia, niż wyszukane słowa, żeby kogoś pocieszyć lub wtedy, gdy chory nie może nas usłyszeć. Można tylko gładzić chorego po rękach, nic nie mówić, tylko tym gestem i myślami wyrażać czułą bliskość. Zmysł dotyku najdłużej jest odczuwany przez umierającego. Pielęgniarka Joyce Hutchison w swojej książce pt. „Czy mogę odprowadzić cię do Domu?” wskazuje, że ważna jest sama obecność przy chorym. Zauważa, że pielęgniarki są największymi mistrzami w wielu zadaniach, dwojąc się i trojąc przy pomaganiu, ale czasem zwykła obecność, nawet bez wykonania konkretnego zadania jest ważniejsza. Raz wracając do domu po ciężkim dyżurze, uświadomiła sobie, że podała tyle dożylnych morfin, podłączyła dziesiątki kroplówek, ale przez cały dzień nie spojrzała w oczy nawet jednemu pacjentowi. Zadbała tylko o rzeczy fizyczne, a tak naprawdę nie zauważyła pacjentów w łóżkach. Podkreśla, jak ważne jest powiedzenie pacjentowi i rodzinie, co się przy nich robi i uprzejme zapytanie czy w czymś można pomóc czy mają jakieś pytania, potrzeby.

Pozwólmy chorym i ich bliskim wyrazić uczucia, samo powiedzenie o nich ogromnie zmniejsza napięcie. Pozwólmy im płakać. Jak mówi psychoonkolog Justyna Pronobis-Szczylik w książce Katarzyny Kubisiowskiej pt. „Rak po Polsku, rozmowa z Justyną Pronobis-Szczylik i Cezarym Szczylikiem” – płacz jest naturalną reakcją na smutek, leczy, oczyszcza z nagromadzonego napięcia. Jeśli chory się od niego nie uwolni, nie będzie mógł przyjąć tego, co nastąpi potem. Płacz to forma żałoby, adekwatna reakcja na utratę. A zdrowie to wielka wartość, a zatem i wielka strata. By zrobić krok dalej, trzeba przeżyć żałobę, pozwolić sobie i innym na łzy. Gdy pacjent płacze, nie zabraniajmy mu tego, lepiej spokojnie powiedzmy – jestem z tobą. Nic więcej nie jest potrzebne.

Bywa i tak, że chory nie chce naszego współczucia, nie chce się otworzyć. Nie zmuszajmy go do tego, nie naciskajmy. Potrzebna jest jego wola. Bywa, że chory nieustannie słyszy „myśl pozytywnie”, „walcz”. Niekiedy terror pozytywnego myślenia może być formą zaprzeczenia chorobie przez bliskie mu osoby. Wówczas chory musi się zmagać z niechcianym losem samotnie wśród osób recytujących pozytywne hasła. Jednak lepiej zapewnić chorego o tym, że jesteśmy przy nim spytać, co możemy zrobić. A potem to zrobić.

Regina Brett, doświadczona przez los dziennikarka w swojej książce pt. „Bóg nigdy nie mruga” na podstawie własnych doświadczeń zmagania się z chorobą nowotworową i podpowiedzi jej przyjaciół i rodziny, przygotowała kilkanaście wskazówek – czego nie robić i kilkanaście wskazówek, – co robić w opiece nad chorym w ciężkim stanie. Jedną ze wskazówek jest umiejętne słuchanie. Nie musisz znać odpowiedzi, da- wać rad ani proponować planu działania. Po prostu słuchaj. Oswój się z ciszą i zawsze patrz choremu w oczy, niezależnie od tego jak wygląda. Pozwól mu mówić również o czymś innym niż tylko o jego chorobie: o lmach, książkach, bieżących wydarzeniach. To wciąż twoja matka, ojciec, brat, przyjaciel, współpracownik. Oczekiwania chorych w tej kwestii, bardzo trafnie oddają słowa wiersza pt. „Słuchaj” anonimowego autora, zawarte w książce pod red. Anny Grajcarek pt. „Sztuka rozmowy z chorym” cyt.

„Gdy proszę, byś mnie wysłuchał,
a ty zaczynasz udzielać mi rad,
nie robisz tego, o co cię proszę.
Gdy proszę byś mnie wysłuchał,
a ty zaczynasz mi mówić,
dlaczego powinienem czuć inaczej,

depczesz moje uczucia...”

​

Hanna Chrzanowska, wybitna pielęgniarka, inicjatorka opieki nad obłożnie chorymi w ich domach, miała rzadką umiejętność brania człowieka takim, jakim on jest. Uważała zawsze, że chory ma prawo do przyjemności, bez względu na jego stan i położenie. Nie gorszyła się, gdy chory martwił się np. o psa pozostawionego w domu bez opieki, nie mówiła „ach, to tylko pies” tylko starała się zaradzić jak rozwiązać ten problem, aby pacjent się nie zamartwiał. Zazwyczaj lekarze, czy pielęgniarki widzę chore ciało, do którego trzeba zastosować taki czy inny lek. Księża natomiast widzą duszę chorego. Pani Chrzanowska widziała zawsze człowieka z ciałem i duszą takim, jakim był. Z osobą pobożną rozmawiała o nabożeństwach, z matką o dzieciach i sprawach bieżących, a z osobą młodą o literaturze, filmie czy muzyce. Zaczerpnijmy więcej z mądrości polskiej prekursorki opieki hospicyjnej opisanej w książce pt. „Radość dawania", Hanna Chrzanowska we wspomnieniach, listach, anegdotach” autorstwa Marzeny Florkowskiej.