Kiedy w domu pojawia się choroba
Październik jest miesiącem walki z rakiem piersi. Ze statystyk wynika, że jest on najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet. Jakie żniwo zbiera?
Materiał oryginalny opublikowany w tygodniku Echo Katolickie
Gdy ktoś z bliskich zaczyna poważnie chorować, rodzina staje przed poważnym problemem, jak zapewnić opiekę tej osobie. Decyzję o wyborze formy opieki należy podejmować na podstawie oceny całokształtu funkcjonowania rodziny w zakresach: społecznym, ekonomicznym, zawodowym, a także zdrowotnym.
Często osoba mająca sprawować opiekę nad chorym sama zmaga się z problemami zdrowotnymi. Należy również wziąć pod uwagę stan zdrowia chorego, oceniając jego zdolność do samoopieki i samopielęgnacji. Nieco inną formę powinno się wybrać, sprawując opiekę nad osobą, która potrzebuje bezwzględnej pomocy przy czynnościach osobistych, a inną nad osobą, która jest jeszcze niezależna, sama się ubiera, korzysta z toalety czy też sama spożywa posiłek.
Zwykle wiadomość o poważnej chorobie spada na rodzinę nagle. Gdy okazuje się, że bliska osoba trafia do szpitala w wyniku wypadku, udaru czy zawału i prawdopodobnie będzie wymagała opieki oraz pomocy w codziennych czynnościach, rodzina jest bezradna. I choć państwo polskie gwarantuje bezpłatne świadczenia opiekuńczo-pielęgnacyjne, na początku rodzina jest na tyle zagubiona, że nie wie, jak z tych świadczeń skorzystać, kiedy i w jakim zakresie się one należą. To dobrze, że padło to pytanie, ponieważ nasze społeczeństwo się starzeje - w najbliższej dekadzie odsetek ludzi w podeszłym wieku wzrośnie z 14 do 21%, przy czym wiek jest niemodyfikowalnym czynnikiem ryzyka wielu chorób. Dlatego wcześniej należy informować społeczeństwo, gdzie szukać wsparcia, gdy zajdzie taka konieczność.
Na jaką pomoc ze strony systemu opieki zdrowotnej w Polsce mogą liczyć ludzie, którzy znaleźli się z dnia na dzień na początku takiej drogi?
Zapewnia on opiekę w warunkach domowych oraz w placówkach stacjonarnych świadczących całodobową opiekę i pielęgnację. Istnieje również możliwość skorzystania z formy pomocy typowo opiekuńczej w domu chorego, realizowanej przez ośrodki pomocy społecznej, a gdy zaistnieje taka konieczność - w domach pomocy społecznej. Można też skorzystać z pomocy opiekuńczej organizowanej przez lokalne organizacje społeczne, kościelne, np. Caritas czy fundacje. Mając w rodzinie osobę chorą, warto także złożyć wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności, który z kolei pozwoli na uzyskanie zasiłku pielęgnacyjnego.
Jakie wskazania przy podejmowaniu decyzji należy wziąć pod uwagę? Czy te kwestie reguluje prawo?
Wszystkie te formy opieki są ściśle uregulowane przepisami. Niestety - społeczeństwo nie zna tych przepisów. Nic dziwnego więc, że rodziny na samym początku tej trudnej sytuacji często się irytują, ponieważ słyszą: „to się nie należy”, „przepisy na to nie pozwalają”, „skierowanie winien wystawić inny lekarz”.
Na jakie formy opieki w warunkach domowych można dzisiaj liczyć?
Opieka w warunkach domowych jest realizowana w formie świadczeń pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), dla osób, które ze względu na problemy zdrowotne (stany poszpitalne lub schorzenia przewlekłe) wymagają systematycznych świadczeń pielęgniarskich, a nie są w tym samym czasie objęte świadczeniami opieki długoterminowej realizowanej stacjonarnie i złożyły deklarację wyboru pielęgniarki POZ. Te świadczenia reguluje rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. 2013 r., poz. 1248 z późn. zm.).
Kto może liczyć na długoterminową opiekę domową?
Jest to opieka nad przewlekle chorymi przebywającymi w domu, którzy nie wymagają leczenia szpitalnego, ale ze względu na stan zdrowia wymagają systematycznej, intensywnej opieki pielęgnacyjnej udzielanej w warunkach domowych. Wskazaniem do takiej opieki może być np. występowanie ran przewlekłych i odleżyn. Tu - ważna informacja dla rodziny chorego: kwalifikacja do tego typu opieki następuje na podstawie skali Barthel, która pozwala na określenie stopnia samodzielności chorego. Czynności dnia codziennego punktuje się w określony sposób. I tak pielęgniarską domową opieką długoterminową może być objęta osoba, która w skali liczącej 100 pkt otrzymała 40 pkt lub mniej. Skierowanie do objęcia tą formą opieki wystawia lekarz ubezpieczenia zdrowotnego - może to być lekarz rodzinny lub lekarz prowadzący, jeśli chory wcześniej przebywał w szpitalu. Dokumenty o objęcie opieką pielęgniarską długoterminową domową należy składać w placówkach leczniczych świadczących taką opiekę. O wykaz takich placówek na terenie zamieszkania można pytać w oddziałach NFZ. Zasady korzystania z tego typu świadczeń reguluje rozporządzenie ministra zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej (Dz. U.2013., poz. 1480, z późn. zm.)
Na czym polega specyfika tej formy wsparcia chorego, która ma charakter typowo opiekuńczy?
Przyznawaniem i organizacją tego typu pomocy zajmują się ośrodki pomocy społecznej. Pomoc w formie usług opiekuńczych przysługuje osobie, która z powodu wieku, choroby lub z innych przyczyn wymaga opieki, a rodzina nie jest w stanie jej zapewnić. Aby skorzystać z tego typu pomocy, trzeba zgłosić się do pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej właściwego dla miejsca zamieszkania. Nie jest konieczne skierowanie, ale pracownik socjalny przeprowadza wywiad środowiskowy w miejscu zamieszkania osoby chorej, aby ocenić sytuację i podjąć odpowiednie działania. W zakres opieki wchodzi m.in.: pomoc w wykonywaniu czynności higienicznych, pomoc w robieniu zakupów, pomoc w przyrządzeniu posiłków, sprzątanie. Są to świadczenia płatne w zależności od dochodu danej osoby/rodziny. Zasady z korzystania tego rodzaju świadczeń reguluje ustawa o pomocy społecznej (Dz.U. z 2015 r., poz. 163).
Co jeśli ta forma opieki w domu okazuje się niewystarczająca albo z różnych względów nie wchodzi ona w rachubę?
Wyjściem w takiej sytuacji jest możliwość skorzystania z placówki stacjonarnej zapewniającej całodobową opiekę. Do placówek stacjonarnych finansowanych przez NFZ należą: zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze, zakłady opiekuńczo-lecznicze i hospicja.
Do stacjonarnych zakładów opieki długoterminowej nie mogą zostać przyjęte osoby ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, chorobą psychiczną lub uzależnione. Kierowane są one do hospicjum bądź zakładu opiekuńczego dla osób psychicznie chorych. Podstawową zasadą skorzystania z opieki stacjonarnej długoterminowej jest uzyskanie przez pacjenta 40 pkt w skali Barthel. Ponadto chory opłaca wyżywienie i zakwaterowanie w wysokości 70% swoich dochodów. Przy przyjęciu wymagane jest skierowanie, zaświadczenie lekarskie, wywiad pielęgniarski, karta oceny świadczeniobiorcy wg skali Barthel, informacja o wysokości dochodów. Skierowanie wystawia lekarz ubezpieczenia zdrowotnego (może to być lekarz POZ, lekarz w szpitalu - jeśli osoba przebywała w szpitalu). Zasady korzystania reguluje rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej.
W jakich sytuacjach zdrowotnych korzysta się z opieki hospicyjnej?
Opieką taką mogą być objęte osoby nieuleczalnie chore (w okresie terminalnym) ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, ale i nienowotworową. Świadczenia w opiece paliatywno-hospicyjnej mają na celu uśmierzanie bólu i innych objawów somatycznych, łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych, socjalnych. Obejmują także wspomaganie rodziny chorego w czasie trwania choroby i po jego śmierci. Przy przyjęciu wymagane jest skierowanie od lekarza ubezpieczenia zdrowotnego, z poradni lub oddziału szpitalnego.
Jakie kryterium pozwala skorzystać z opieki w ramach hospicjum domowego?
W przypadku braku miejsc w hospicjum stacjonarnym chory może korzystać z opieki hospicjum domowego lub kiedy rodzina jest w stanie zapewnić opiekę przez 24 godziny na dobę. Jest to świadczenie w pełni bezpłatne, a częstotliwość i czas wizyt są ustalane indywidualnie. Korzystanie z opieki hospicjum domowego nie wyklucza pozostawania pod opieką lekarza POZ oraz pielęgniarki POZ. Można korzystać z obu form pomocy, które często wzajemnie się uzupełniają. Zasady korzystania z opieki hospicyjnej reguluje rozporządzenie ministra zdrowia z dnia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej (Dz.U. 2013 r., poz. 1347, z późn. zm.).
Placówkami zapewniającymi całodobową opiekę są domy pomocy społecznej. Z myślą o kim funkcjonują?
Są one przeznaczone dla osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogących samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, którym nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. W przypadku kierowania osoby do domu pomocy społecznej ocenia się całokształt sytuacji osoby lub rodziny, a więc także sytuację osobistą zawodową oraz materialną. Skierowanie może być na czas określony lub na stałe. Istnieją różne typy domów pomocy społecznej. Odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej, ustalona na poziomie kosztów rzeczywistych, ponosi osoba kierowana do placówki, osoby zobowiązane do alimentacji lub gmina.
Należy także wspomnieć o funkcjonujących formach opieki i pielęgnacji odpłatnych oferowanych zarówno w domu chorego, jak i placówkach stacjonarnych oraz dziennych - tzw. dzienne pobyty dla osób starszych. Do tradycyjnego modelu opieki zdrowotnej i społecznej w ostatnich latach włączone zostały także innowacyjne rozwiązania technologiczne takie jak: telemedycyna i teleopieka.